Jaka siła nami rządzi?

Stefan Zwieg, 24 godziny z życia kobiety

Wydawnictwo Książka i Wiedza

Austriacki pisarz po raz kolejny zrobił na mnie ogromne wrażenie; śmiem twierdzić, że większe nawet niż swoją powieścią Dziewczyna z poczty. Nie miałam pojęcia, że ta niepozorna książeczka od dawna stała u mnie na półce, i gdyby nie przypadek, pewnie jeszcze długo kurzyłaby się zapomniana – a tu taka niespodzianka!

Towarzystwo przebywające w skromnym pensjonacie na Riwierze plotkuje na temat najnowszego skandalu: oto żona i matka dwojga dzieci, trzydziestoletnia kobieta o nieskalanej opinii, uciekła właśnie z budzącym powszechną sympatię Francuzem, którego znała zaledwie kilka godzin. Jak to w ogóle możliwe, by dać się tak szybko omamić, porzucić wszystko bez zastanowienia, przekreślić całe swoje dotychczasowe życie? Broni jej jedynie narrator, przekonany, że nieuznawanie prawdy tak oczywistej jak ta, że są chwile w życiu kobiety, kiedy zdana jest na pastwę tajemniczych sił niezależnie od swej woli i świadomości, nie jest niczym innym, jak ukrywaniem lęku przed własnymi instynktami, przed siłami demonicznymi drzemiącymi w naszej naturze. W tym momencie nabrałam do lektury dystansu: wolę jednak myśleć – choć to z pewnością mniej wygodne – że (my, kobiety ;)) jesteśmy istotami rozumnymi, a nasze wybory zależą od naszej woli. Kontrowersyjna postawa narratora i jego gotowość do stanięcia po stronie uciekinierki zjednały mu sympatię i zaufanie Mrs. C., która jest faktyczną bohaterką tej noweli: to ona opowiada o dwudziestu czterech godzinach, które wydarzyły się ćwierć wieku wcześniej, a do tej pory nie dały o sobie zapomnieć; godzinach, w których niemłoda już kobieta – czterdziestodwuletnia wdowa – zachowywała się absolutnie nieracjonalnie, żeby nie powiedzieć: idiotycznie, a jednak nie potrafiła postąpić inaczej.

Zweig przedstawił bardzo ciekawy i złożony portret psychologiczny kobiety, ale też człowieka w ogóle. Bardziej nawet interesujący wydał mi się spotkany przez bohaterkę młody mężczyzna: autor zderzył w nim najgorsze i najlepsze cechy, szlachetne pragnienia i zniewolenie namiętnościami; w jednej chwili jego oblicze zmieniało się nie do poznania, nie tracąc nic ze swej szczerości i prawdopodobieństwa. Szaleństwo, obłęd, czysta nienawiść zamknięte razem ze szczerością, wdzięcznością, rozpaczą i tęsknotą za innym życiem – wszystko w jednym człowieku. 

Książka jest napisana z charakterystyczną dla dawnej literatury szczegółowością: nie wiemy niemal nic o czasie i miejscu akcji, ale każdy ruch, każda charakterystyczna cecha i każda myśl – zostały starannie odmalowane. Mowa mimiki i gestów jest niesamowita i autor maksymalnie to wykorzystał, świetnie opisując burzliwe emocje tylko na podstawie obserwacji twarzy i rąk: napięcie jest niemal namacalne. Dłonie wysuwają się tu na pierwszy plan: to one właśnie zdradzają wszystko, nawet gdy twarz zastyga w masce życzliwości czy dobroci.

Snująca swoją opowieść kobieta też przykuwa uwagę. Przeżyła z mężem wiele szczęśliwych lat i po dwóch latach od jego śmierci wciąż chodziła w żałobnych sukniach. W każdym calu nienagannie wychowana, ciesząca się dobrą opinią, wreszcie mająca już za sobą lata, w których wybacza się jeszcze szaleństwa i wygłupy, jednak nie potrafi nie pójść za intrygującym dwudziestoczterolatkiem, gdy ten najwyraźniej przegrywa wszystko i postanawia ze sobą skończyć. Musi go uratować i przez chwilę nie zważa na to, jak daleko będzie musiała się posunąć, by tego dokonać: spędza z nim noc w jakimś podrzędnym hotelu, sama do końca nie wiedząc (mimo szczegółowej analizy własnych uczuć i postępowania), czemu za nim wyszła, czemu się nie opierała, wreszcie czemu dała się zaprowadzić do pokoju. Między bohaterami nawiązuje się dość dziwna i bardzo krucha relacja. Każde z nich czerpie z tej dwudziestoczterogodzinnej znajomości innego rodzaju korzyści, inaczej sobie wyobraża przyszłość.

Zweig naprawdę rewelacyjnie pokazuje, jak zaczyna się zmieniać perspektywa bohaterki: jak pojawia się w niej odrobina próżności, jak mimo woli wzdraga się ona przed pokazaniem się młodzieńcowi w świetle dnia, taka, jaka jest naprawdę (wszak jest od niego niemal 20 lat starsza!) i jak z zupełnie czystych intencji rodzi się namiętność: choć opowiadająca kilkakrotnie zastrzegała, że w żadnym razie jej celem nie było szukanie miłości czy chociaż towarzystwa, to jednak dochodzi do momentu, w którym jest gotowa postąpić jak potępiona przez towarzystwo Henriette: szaleńczo, niedopuszczalnie – i czytelnika to wcale nie dziwi! Tym większy mam szacunek dla autora, który przecież jest mężczyzną – odmalował świetny kobiecy portret i przekonał mnie do swoich racji, a zapewniam, że jak mało kto sceptycznie podchodzę do „podążania za głosem serca“ i innych romantycznych sloganów. A jednak rozumiałam Mrs. C., czułam jej radość, szczęście, odwagę, gotowość, ból, upokorzenie, złość, gorzkie rozczarowanie, ulgę:

Nigdy przedtem ani nigdy potem nie doznawałam podobnie bezsilnej wściekłości jak w tym momencie, kiedy odważyłam się na najśmielszy krok w moim życiu, kiedy gotowa byłam nie oglądając się na nic rzucić na szalę całe moje oszczędzane, ciułane, utrzymane w karbach życie, a znalazłam się przed nieprzebytym murem nonsensu, o który bezsilnie biła jak głową o mur rozbudzona we mnie namiętność.

To historia o tym, że nigdy nie możemy być siebie do końca pewni. Dwoje bohaterów jednako podlega namiętnościom, choć ich pobudki, postępowanie, ich wnętrze, a nawet przyszłość – są inne. Na kilkudziesięciu stronach autor pokazał, jak łatwo ulec odrobinie uczucia, jak wielką moc ma zwykła życzliwość i wdzięczność, jak bardzo potrzebujemy czuć się potrzebni i nie-sami. To wreszcie opowieść o tym, jak nieprawdopodobnie niszczącą siłą jest nałóg: w jednej chwili potrafi człowieka przemienić w demona, zatrzeć w pamięci niewygodne ślady, zburzyć wszystkie z trudem zbudowane, chwiejne jeszcze chatki. Opowieść o człowieku.

Moja ocena: 8/10.