Cudze dzieci uczyć

Anne Brontë, Agnes Grey

Wydawnictwo MG

O Anne Brontë (1820-1849) pisałam już w recenzji Lokatorki Widefell Hall, nie będę się więc powtarzać. Agnes Grey to jej wcześniejsza (choć zaledwie o rok) powieść, inspirowana doświadczeniami autorki. Muszę przyznać, że tym razem młody wiek siostry Brontë dało się znacznie łatwiej zauważyć i odczuć podczas lektury.

Agnes Grey to młoda córka pastora (w powieści towarzyszymy jej między osiemnatym a dwudziestym trzecim rokiem życia). Pochodzi z ubogiej, ale szczęśliwej rodziny: rodzice zawarli małżeństwo z miłości i choć przypłacili to zerwaniem kontaktów z rodziną, nigdy nie żałowali tego kroku. Ma też o kilka lat starszą siostrę i wszystkich bardzo kocha. Jako najmłodsza w domu traktowana jest z pobłażliwością, jak dziecko, mimo że ma już osiemnaście lat, co przecież w XIX-wiecznym świecie oznaczało gotowość do zamążpójścia, prowadzenia domu, wychowywania dzieci. Agnes jest jednak (jak sama o sobie mówi) niezaradna i nieprzygotowana do życia, gdyż nie miała szansy go tak naprawdę zakosztować: matka i siostra nie były zbyt chętne do korzystania z jej pomocy, kiedy same zrobią wszystko lepiej i szybciej. Mimo to dziewczyna jest ambitna i ciekawa świata, a poza tym bardzo chciałaby pomóc rodzicom w ciężkiej sytuacji materialnej – nie ustaje więc w wysiłkach, póki nie przekona obojga, by pozwolili jej podjąć pracę guwernantki.

Pierwsza posada pokazuje, jak bardzo naiwna jest młoda panna Grey i jak niewiele wie o świecie. Sama posłuszna, dobrze wychowana i o niemal nieskazitelnej moralności, nie może się nadziwić, jak koszmarne potrafią być dzieci. Z dzisiejszej perspektywy, kiedy tak wiele mówi się o godności dziecka i o tym, że to mali ludzie tacy sami jak my, mogą śmieszyć jej skargi na niemożność stosowania kar cielesnych, bez których nowa guwernantka nie potrafi zdobyć sobie szacunku dzieci, jej oburzenie, że nie jest dla nich autorytetem niejako z urzędu czy zdziwienie, że jej wykłady o moralności i pouczenia trafiają w próżnię, a kara "nie pocałuję cię na dobranoc" nie robi żadnego wrażenia (bo niby czemu miałaby robić, skoro jest stosowana przez praktycznie obcą osobę?). Inna sprawa, że Agnes została od razu rzucona na głęboką wodę: jej pierwsi podopieczni byli doprawdy nieznośni. Trzeba przy tym przyznać, że bohaterka wykazała się wytrwałością i ogromnym samozaparciem, każdego dnia na nowo podejmując wysiłki spełzające na niczym; nie poddała się też po pierwszej porażce i druga posada okazała się już mniej uciążliwa.

Cała powieść to seria obrazków z życia guwernantki. Skromna bohaterka i skromny tekst, zaledwie 230 stron, bo narratorka często rezygnuje z opowiadania, by "nie zanudzić czytelnika". To bardzo ciekawe, przenieść się do XIX-wiecznej Anglii w trochę inną scenerię i poznać świat z perspektywy kobiety, która zajmuje się czymś więcej niż haftowaniem i "bywaniem", choć z drugiej strony podobną sytuację znamy już z Jane Eyre, która, nawiasem mówiąc, bije tę powieść na głowę. Szkoda, że autorka tak często pomijała milczeniem wydarzenia czy przemyślenia swojej bohaterki; szkoda też, że zakończyła swoją książkę krótkim podsumowaniem kolejnych lat w momencie, gdy bardzo chciałoby się czytać dalej. Pozostaje niedosyt, ale też bardzo miłe wrażenie całości: to sympatyczna, spokojna historia.

Czasem irytowała mnie główna bohaterka swoją skłonnością do oceniania wszystkich i wszystkiego, przede wszystkim negatywnie: co innego opisać, co innego wytykać wszystkim błędy i przywary. Oczywiście niejednokrotnie miała powody się skarżyć, ale ciągłe krytykowanie postaw i charakteru innych wydawało mi się trochę nie na miejscu u tak młodej, a jednocześnie mającej się za dobrą osobę dziewczyny. Takie jednak jej prawo, by żalić się na kartach swojego pamiętnika.

Pisałam już nie raz: uwielbiam klimat tych dawnych powieści, leniwie rozwijającą się fabułę, trochę szare angielskie wzgórza, konwenanse, moralność, archaiczny język. I chociaż nie będzie to moja ulubiona powieść sióstr Brontë (zawsze, kiedy używam takiego sformułowania, odnoszę wrażenie, że krzywdzi się trzy odrębne pisarki, wrzucając je do jednego worka, ale niech już będzie), to jednak bardzo przyjemnie spędziłam przy niej czas. Podobało mi się, jak Agnes powoli dorasta zdana na siebie i jak uczy się prawdziwego świata. Podobał mi się nienachalny, choć bardzo przewidywalny wątek romantyczny. Bohaterowie byli raczej albo dobrzy, albo źli (niby Agnes pisze o panu Westonie, że "nie jest idealny", ale nie podaje żadnej wady, ciężko więc zaliczać go do wielowymiarowych postaci...), jakoś mi to jednak w tych dawnych powieściach nie przeszkadza.

Polecam tym, którzy lubią te klimaty albo tym, którzy mają idealistyczne wyobrażenie o wychowywaniu cudzych dzieci ;)

Moja ocena: 5/10.

Za książkę dziękuję wydawnictwu MG.