Pokolenia PRL-u

Janusz Głowacki, Sonia, która za dużo chciała
Wydawnictwo Świat Książki

Janusz Głowacki (ur. 1938) jest prozaikiem, pisze scenariusze ("Rejs"), dramaty, felietony. Od 1983 roku na stałe mieszka w Stanach Zjednoczonych. Do tej pory znałam go jedynie jako autora świetnego dramatu Antygona w Nowym Jorku. Sonia, która za dużo chciała to zbiór złożony głównie z publikowanych wcześniej utworów, jednak nie miało to dla mnie znaczenia, gdyż nie czytałam wcześniej jego opowiadań; pomyślałam sobie, że autorski wybór tekstów różnorodnych: długich i krótkich, wczesnych, późniejszych i całkiem świeżych, polskich i nowojorskich, stanowi dobry materiał do zapoznania się z pisarzem.

W zbiorze znajdziemy siedem opowiadań krótkich (w tym tytułowe, wcześniej niedrukowane) i siedem długich. Tak jak pisałam, są one bardzo różne: niektóre historie opowiadają o życiu emigrantów, w innych tkwimy wraz z bohaterami w dusznej i szarej PRL-owskiej rzeczywistości. Bardziej podobały mi się krótkie, oszczędne w słowach i obrazach, a jednocześnie dosadne i przejmujące teksty: praktycznie wszystkie, choć największe wrażenie zrobiło na mnie opowiadanie tytułowe i Wizyta – które chronologicznie dzieli wszystko. Dłuższe opowiadania mnie aż tak nie zachwyciły, choć każde jest inne i też nie sposób wrzucić ich do jednego worka. Podobały mi się Nowy taniec la-ba-da (znów jeden z pierwszych utworów), Ból gardła na dwóch, Coraz trudniej kochać.

Opowiadania są przygnębiające. Polska rzeczywistość jest szara, brudna, biedna; każdy radzi sobie, jak może, bohaterowie próbują zagłuszyć samotność i beznadzieję, ale ich starania zwykle kończą się fiaskiem. Nie ma miłości, nie ma miejsca na ideały, nikt tu nie jest szczęśliwy. I w Stanach wcale nie lepiej: albo w jednej chwili misternie budowana konstrukcja ze szkła rozsypuje się w pył i zostają tylko odłamki, albo od samego początku kolorowy sen zderza się z twardą rzeczywistością. Niektóre historie są absurdalne: ciężko uwierzyć, że tak po prostu się dzieją (W East Village), a jednak opowiedziane są tak zwyczajne, że nie sposób też poddać je w wątpliwość.

Głowacki nie opisuje przestrzeni, społeczeństwa, świata; nie komentuje, a jedynie obserwuje i mistrzowsko zestawia ze sobą obrazy, zostawiając wnioski czytelnikowi. Ze zbioru wyłania się szczegółowy i – dzięki migawkom różnych historii – dość szeroko zakrojony portret pokolenia autora. Portret smutny, złożony z charakterów, podsłuchanych rozmów, głosów słyszanych gdzieś w tle, które autor świetnie wplata w fabułę: słowa bohaterów i zdarzenia mówią same za siebie.

Badzo mi się podoba, jak Głowacki wykorzystuje znane teksty literackie i osadza je w nowej scenerii, budując drugą warstwę znaczeń. Tak było w Antygonie..., od której parę lat temu zaczęłam przygodę z autorem, tak jest w opowiadaniu My sweet Raskolnikow, które nawiązuje oczywiście do Zbrodni i kary, tak jest według mnie w tekście Nowy taniec la-ba-da, gdzie brak co prawda bezpośrednich odwołań, ale podczas lektury nie dawały mi spokoju obrazy z Wesela. Atmosfera opowiadań przypomina miejscami prozę Hłaski, treścią natomiast niektóre teksty przywodzą na myśl twórczość Mrożka; to wszystko sprawia, że zapoznawać się z tymi opowiadaniami w oderwaniu od innych tekstów literackich, a kontekst możliwych odczytań jest bardzo bogaty: wspomniałam jedynie o tym, co od razu przyszło mi do głowy.

Nie mam wątpliwości, że Janusz Głowacki jest ciekawym i ważnym polskim autorem. Ma niesamowitą zdolność odmalowania na kilku stronach kompletnej historii i szczegółowego tła. Dla mnie to świat, który znam jedynie z opowieści, i nie wątpię, że starsi czytelnicy odbiorą tę prozę bardziej osobiście i świadomie: jednak polecam tę książkę każdemu, bez względu na wiek. To przede wszystkim portret Polaków, kawałek historii: małej, zwyczajnej, najważniejszej.

Moja ocena: 7/10.

Za książkę bardzo dziękuję Agnieszce ze Świata Książki :)