Matka doskonała?

Książka jakiś czas temu bardzo popularna na blogach. I bardzo kontrowersyjna, żeby nie powiedzieć – wyzywająca, co sugeruje już podtytuł: Dlaczego chińskie matki są lepsze? Jakby autorka rzucała rękawicę wszystkim niechińskim matkom (choć faktycznie za przeciwieństwo „chińskiej matki“ uważa matkę „amerykańską“, o Słowianach ma nieco lepsze mniemanie). Podejmiecie wyzwanie?

Po pięciu stronach można sobie stworzyć w głowie zgodny z prawdą obraz autorki. To dlatego, że niczego nie owija w bawełnę. Jest stanowcza, zasadnicza, święcie przekonana o swojej racji (choć doskonale świadoma, że przez większość zostanie uznana za wariatkę) – i pisząc to wszystko, czuję, że nasze przymiotniki są o wiele za słabe na określenie jej charakteru. Amy Chua od razu rzuca nas na głęboką wodę: w krótkich słowach, bez zbędnych wstępów przedstawia chiński model wychowywania dzieci; chcąc uniknąć jakichkolwiek nieporozumień, przedstawia zakazy i reguły obowiązujące jej dwie córki: nie ma mowy o chodzeniu do koleżanek, telewizji, grach komputerowych (nie jako regularna rozrywka: W OGÓLE, NIGDY), nie ma mowy o wyborze zainteresowań, nie ma mowy o szóstkach z minusem, drugich miejscach, dniach bez ćwiczeń na fortepianie (starsza dziewczynka) lub skrzypcach (młodsza) – niezależnie od choroby, wakacji, urodzin.

Dziewczynki, Sophia i Lulu, miały trudne życie. Obie bardzo uzdolnione, ale ich wybitne umiejętności to przede zasługa morderczej pracy od wczesnego dzieciństwa (starsza w wieku półtora roku znała litery, co jej lekarz uznał za neurologicznie niemożliwe – ale osobiście przekonał się, że to prawda). Żadna z nich nie miała wyboru, bo wybór chińskim dzieciom nie przysługuje. Z drugiej strony obie kochały muzykę, a starsza, bardziej ugodowa, naprawdę była szczęśliwa. Ich relacje z matką, choć zupełnie inne niż na Zachodzie, były jednak bliskie. Nie można odmówić Amy zaangażowania, ogromnego wysiłku, determinacji. Poświęciła swoim dzieciom znacznie więcej uwagi i czasu, niż zdecydowana większość rodziców zachodnich – nawet tych, którzy się bardzo starają.

Porównanie naszych wizji dzieciństwa to zderzenie dwóch kompletnie różnych światów. Nie sądzę, byśmy mieli prawo oceniać metody autorki (choć ona i tak ma w nosie nasze oceny), bo to po prostu zupełnie inna kultura, inne spojrzenie na życie. My przykładamy wielką wagę do tego, by dzieci były szczęśliwe tu i teraz, Chińczycy zaś traktują początkowy okres życia jako przygotowanie do dalszej drogi: starają się wyposażyć młodych ludzi w jak najwięcej umiejętności i wiedzy, a przede wszystkim kluczowych cech, takich jak pewność siebie, wytrwałość, pracowitość, wiara we własne siły. Kto z nas nie chciałby, by jego dziecko było pewne siebie i wytrwałe w dążeniu do wyznaczonych celów? Autorka, jak sama mówi, nie chce wychować „miękkiego, rozpuszczonego malkontenta“. Ja też nie chcę. Dlatego nawet jeśli nie wyobrażam sobie odgrywania roli Cerbera, rozumiem tę logikę. Zachwycamy się i dziwimy, że Azjaci w obliczu klęsk żywiołowych stoją spokojnie w kolejce i czekają na swój przydział żywności. Czy nie tu właśnie zaczyna się kształtowanie takiej postawy?

Pochłonęłam tę książkę w dwa dni. Styl autorki nie zachwyca (ale też nie razi), zresztą sama przyznaje, że nie ma talentu, ale nie o to chodzi: jako konfrontacja z zupełnie inną wizją macierzyństwa Bojowa pieśń tygrysicy była dla mnie fascynująca. Przy okazji miałam okazję dowiedzieć się, skąd się biorą cudowni pianiści i genialne skrzypaczki. Nie ma cudów! I tu rodzi się kolejne pytanie: o zmuszanie dzieci do ćwiczeń, kiedy już wybiorą sobie (pójdźmy na kompromis: wybiorą samodzielnie, według własnych zainteresowań) jakąś pasję. U nas – a tym bardziej w Ameryce – takie działanie jest często postrzegane jako zamach na wolność i szczęście dziecka. Jak to – zmuszać? No dobrze, ale co z tymi wszystkimi, którzy pod wpływem kaprysu rzucili taniec, muzykę, rysowanie – i do dziś tego żałują? Jak wyczuć cienką granicę między typowym, chwilowym zniechęceniem dziecka – przecież dzieci nie potrafią sobie wyobrazić dalekosiężnych skutków takich decyzji! – a głęboką niechęcią?

Z jednej strony autorka trochę mnie bawiła, na przykład opowiadając: [Sophia] miała być wszechstronna, mieć swoje pasje i zainteresowania. Nie byle jakie, jak na przykład „plastykę“, która do niczego nie prowadzi – albo, co gorsza, grę na perkusji, skąd już tylko krok do narkotyków... Kilka razy miałam wrażenie, że ma schizofrenię – w jednym miejscu na przykład pisze: nie wierzę w astrologię – ci, którzy wierzą, mają, moim zdaniem, poważny problem, by dalej przez pół strony opowiadać o tym, że jest typowym Tygrysem (z komentarzem: nie chcę się chwalić, ale Tygrysy są...), a jej córki również doskonale pasują do swoich chińskich znaków. Inny przykład: w jednym akapicie czytamy: Nigdy nie przepadałam za zwierzętami..., by w kolejnym dowiedzieć się, że Lassie to mój idol, a Nero (…) jest jednym z moich ulubionych bohaterów książkowych. Było tego więcej. Wiele też mówi o jej wizji świata określenie „zwycięzca Pokojowej Nagrody Nobla“. Kto normalny używa w tym kontekście słowa „zwycięzca“? Przecież Nobla się otrzymuje w dowód uznania, a nie wygrywa w wyścigu szczurów. Przynajmniej pokojowego... Albo „większa ambicja wobec dzieci“ to jej zdaniem „zasadnicza przewaga chińskich rodziców“. Różnica - zgoda, ale czemu przewaga? Czy rodzice się ścigają? (każda matka wie, że tak ;) „Chodzi już?“, „Mówi?“ „Och, mój już całymi zdaniami. I liczy do 30 po polsku, angielsku i francusku!“).

Ostatecznie doskonały model chiński też okazał się zawodny. Książkę trzeba czytać z dystansem, bo jeśli zamierzamy płakać nad biednymi dziećmi (które wcale tego tak nie odbierają!) i zżymać się na autorkę i jej metody wychowawcze, to szkoda nerwów. Ale jeśli będziemy pamiętać, że to kawałek zupełnie innego świata, może skorzystamy z cudzego doświadczenia, zadamy sobie parę pytań i przestaniemy się trząść nad każdym ostrzejszym słowem skierowanym do dzieci w przypływie gniewu. A na koniec, trochę na usprawiedliwienie, cytat:

Szczęście to coś, nad czym wolę się nie zastanawiać; jest to pojęcie, które nie mieści się w chińskim modelu wychowania (…).

Ale jest jeszcze coś. Kiedy patrzę na rozbite zachodnie rodziny – na dorosłych synów i córki, którzy nie mogą znieść bliskości rodziców ani nawet z nimi rozmawiać – jakoś nie chce mi się wierzyć, żeby zachodni model wychowania był gwarancją szczęścia. To niewiarygodne, ilu zachodnich rodziców mówi w podeszłym wieku, ze smutkiem kiwając głową: „Jako rodzic nigdy nie będziesz górą. Choćbyś stawał na głowie, dzieci na starość cię znienawidzą“.

Z kolei nie uwierzycie, ilu spotkałam na swojej drodze młodych Azjatów, którzy – w pełni świadomi bezwzględnej surowości i wygórowanych wymagań rodziców – bez skrępowania deklarują wobec nich swą wdzięczność i przywiązanie, nie zdradzając przy tym cienia urazy bądź rozgoryczenia.

Moja ocena: 8/10.

Amy Chua, Bojowa pieśń tygrysicy

Wydawnictwo Prószyński i S-ka

Znajdziesz mnie też na Facebooku