"Bycie złą matką to nie zbrodnia"

Tydzień temu była książka o pięknym i mądrym macierzyństwie, dziś dla odmiany jej skrajne przeciwieństwo, czyli kolejna powieść Majgull Axelsson. Szwedzka pisarka maniakalnie portretuje okaleczone córki, niepotrafiące kochać matki, poranionych ludzi w wybrakowanych (nawet jeśli pozornie wszystko jest dobrze) rodzinach.

Powieść składa się z dwóch przeplatających się planów czasowych, oddalonych o parędziesiąt lat. Zaczyna się i kończy współcześnie, na statku pływającym w okolicach Arktyki. Od razu pomyślałam sobie, że Axelsson lubi zamykać swoich bohaterów w ciasnych przestrzeniach: tak było w Domu Augusty, tak było w Pępowinie (powódź odcięła od świata ludzi przebywających w restauracji), i tutaj znowu – statek, a dookoła tylko lód i woda. Bo na niewielkiej powierzchni najłatwiej dochodzi do konfrontacji, ludzie się duszą, emocje muszą znaleźć ujście.

Lód i woda... zaczyna się jak kryminał albo thriller: ktoś regularnie włamuje się do kajuty Susanne i zostawia po sobie coraz bardziej niepokojące ślady. Jednocześnie poznajemy Susanne-nastolatkę i jej rodzinę: bliźniaczkę Elsie, przyszywanego brata-gwiazdę, niekochającą matkę, obojętnego ojca. To, jak zawsze, świat ludzi okaleczonych, niezdolnych do miłości: Ines, matka Susanne, co prawda kocha, ale kocha Bjorna – i to obsesyjnie. A córka jej nie obchodzi. Elsie, niegdyś lustrzane odbicie – nie tylko fizycznie, ale przede wszystkim emocjonalnie – stała się kimś zupełnie obcym (to jeden z ciekawszych wątków). Skrzywdzeni krzywdzą dalej, wszystkim czegoś zabrakło. W całej powieści pojawia się jedna postać (drugoplanowa) pochodząca ze szczęśliwej rodziny, mająca kochających rodziców: jest pewna siebie, radosna, szczęśliwa, wiecznie uśmiechnięta; Axelsson kreśli jej portret zaledwie w kilku zdaniach i szczerze mówiąć efekt jest dziwaczny: na tle tych wszystkich toksycznych relacji i zranień kobieta wygląda jak przeklejona z innej bajki. Rodzi się wątpliwość: czy to rzeczywiście takie proste? Czy faktycznie źli rodzice zawsze oznaczają zmarnowane życie, a doskonali rodzice to doskonałe dziecko?

Obydwa wątki – teraźniejszość i retrospekcja – płyną równolegle i dość długo trwa, zanim się połączą: tak naprawdę dzieje się to dopiero na ostatnich stronach. Trochę mnie to początkowo irytowało, zwłaszcza że ciężko było mi ogarnąć tyle różnych postaci (ale ja jestem w tym kiepska), jednak ostatecznie – jak zawsze – okazało się, że wszystko ma sens i swoje miejsce, choć momentami lektura trochę mi się dłużyła.

Ciekawe jest to, że chociaż temat jest w zasadzie wciąż ten sam – rodzina podskórnie patologiczna – kolejne powieści są interesujące, niezmiennie poruszające, a przede wszystkim – bardzo smutne. Wywołują masę emocji i wcale nie nudzą. Przeciwnie: zdecydowanie najmniej podobała mi się Pępowina, w której autorka postanowiła nieco zaszaleć i wprowadziła dziwaczny wątek z aniołem. A tu, gdzie są czyste fakty i nagie emocje – jest świetnie. 

Axelsson nie ocenia i nie pozwala oceniać. Tu nie ma ludzi złych, są tylko poranieni, niosący brzemię przeszłości. Ewentualne próby oceny prowadzą do porażki. Świetnym przykładem jest tu Birger: najpierw budzi litość jako „kaleka“ (jedną stopę ma o kilka rozmiarów krótszą), a za chwilę okazuje się antypatycznym gościem, upartym, obojętnym na innych, zupełnie niewrażliwym. Ale i to wrażenie okazuje się niesłuszne. Nikogo nie można ocenić, można się tylko cofać w nieskończoność po łańcuchu wzajemnych zależności i krzywd.

Axelsson to mistrzyni portretowania. Potrafi w jednym akapicie przedstawić drugoplanową postać na tyle sprawnie, że jej emocje, działania, to, kim jest – wszystko staje się zrozumiałe i wiarygodne. W kilku zdaniach tworzy człowieka.

Podczas lektury towarzyszył mi w głowie obraz drzew, albo – lepiej tu pasujący – gór lodowych. Widać 10%, a pod wodą cała masa myśli, uczuć, kajdany, korzenie wrastające głęboko w ziemię. I choć tematów i relacji jest tu wiele, na pierwszy plan po raz kolejny wysuwa się macierzyństwo. Dla mnie Lód i woda... to apel do wszystkich kobiet. Próba potrząśnięcia tymi, które są, będą, mogą być matkami.

Nie. Bycie złą matką to nie jest zbrodnia. Zdrada.

A mimo to jest to najgorsza zbrodnia, jaką może popełnić człowiek. Zbrodnia ostateczna. Jedyna.

Czy istnieje większa odpowiedzialność?

Moja ocena: 8/10.  

Znajdziesz mnie też na Facebooku