Márai o książkach i krytyce

Ostatnio przeczytałam wspomnienia Máraiego Ziemia! Ziemia!... – recenzji nie będzie, bo jakoś nie wiem, co mądrego o tej książce powiedzieć :) Ale nie chciałam, żeby przepadły dwa cytaty, więc zamiast recenzji będzie kilka zdań pisarza o książkach i recenzentach. 

Książka – w samej swej istocie – zmieniła się. Chorobliwie rozmnożyły się bestsellery (a także ludzie, którzy je czytali, i pisarze, którzy je pisali) i masowa lektura dla masowego czytelnika spadła do roli środka – jak witaminy, radio czy samochód. Wszyscy posiadali książki i w coraz mniejszym stopniu oczekiwali od nich odpowiedzi: życzyli sobie informacji, rozrywki albo niespodzianki, skandalu lub mocnego przeżycia – ale Odpowiedzi poszukiwali już tylko nieliczni. Nie tylko dlatego, że w okresie papierowej koniunktury żądni zysku handlarze zarzucili rynek całymi wagonami zadrukowanego papieru. […] choć fabryki książek wypuszczały coraz więcej tomów, choć coraz liczniejsi autorzy pisali coraz więcej, na akord, choć kwitły nowe gatunki: pośmiertnie wydawane zbiory listów, zalew biografii – coraz mniej osób wierzyło w Książkę. A bez wiary nie ma literatury.

Nagle – zupełnie jak wcześniej, w czasach strzałokrzyżowców – każdy partacz i nicpoń uważał, że ma prawo w napisanych niechlujnie, nieodpowiedzialnie i ze złą wolą oskarżeniach, które nazywano „krytyką literacką“, wykluczyć z literackiej świadomości dzieła pisarzy, poetów. A motłoch wrzeszczał na agorze. Pojawiły się nowe autorytety, krytycy marksistowscy, którzy […] dowodzili, że ocena literacka dokonuje się już według innych norm. Autora i dzieło bez zahamowań i wstydu opluwały beztalencia, które nigdy żadnym samodzielnym utworem nie dowiodły, że znają prawdziwy sens i zadania literatury, i ten wielki, czasami wręcz bohaterski wysiłek, jaki jest potrzebny do stworzenia nawet wcale nie wybitnego dzieła. Nikt ich nie pytał, jakim prawem śmieją krytykować, nikt nie wspominał o odpowiedzialności krytyki twórczości umysłowej. Od tej pory traktowano ją jako pracę dorywczą, jak na przykład mycie jelit zwierzęcych, do czego posiada prawo i nadaje się bez żadnego specjalistycznego przygotowania każdy, kto akurat ma trochę czasu.