Ja ciągle wszystkich ratuję!

Ludmiła Pietruszewska, Jest noc
Wydawnictwo Czarne

Ludmiła Pietruszewska (ur. 1938) jest rosyjską pisarką, autorką powieści, opowiadań (między innymi fantasy, za które została nagrodzona), licznych dramatów, bajek i wierszy. Jej twórczość długo czekała na docenienie z powodu cenzury – i nic dziwnego, biorąc pod uwagę, jak przygnębiającą rzeczywistość przedstawia. Króciutka powieść Jest noc ukazała się w 1992 roku, w Polsce – dopiero niedawno.

Główną bohaterką jest niemłoda już kobieta, bezrobotna poetka, która na swoich barkach dźwiga całą pokaleczoną rodzinę: syna co chwilę pakującego się w kłopoty, pijącego albo siedzącego w więzieniu, oraz córkę z coraz liczniejszym potomstwem. Wszyscy oczekują od niej pomocy, każdy żąda pieniędzy, jedzenia, schronienia – a ona nie ma nawet tyle, żeby starczyło dla niej samej i najstarszego wnuka, podrzuconego jej przez Alonę.

Na okładce możemy przeczytać, że powieść przedstawia rosyjskie wcielenie Matki Polki. I rzeczywiście – kobieta odejmuje sobie od ust, byle tylko zapewnić wyżywienie bliskim; naiwnie wierzy w syna i wciąż daje się wykorzystywać, choć nie odbywa się to bez kłótni. Nie może przy tym liczyć na choćby odrobinę wdzięczności czy zrozumienia: uderzające jest, jak okrutnie i niesprawiedliwie oceniają ją własne dzieci.

Ale i sama bohaterka nie jest kryształowa, nie potrafi wykrzesać z siebie empatii, wypomina, wrzeszczy, ocenia – bardziej córkę niż syna – żyje świadomością, jak ciągle się dla wszystkich poświęca (Ja ciągle wszystkich ratuję! Ja jedna w całym mieście słucham po nocach, czy ktoś nie woła o pomoc w naszej dzielnicy!), nieraz formułuje irytujące sądy charakterystyczne dla wszystkowiedzących życzliwych starszych pań (mówi na przykład a propos zachowania wnuka: Kiedy Andriej i Alona [jej dzieci] byli mali, to nigdy nie pozwalali sobie na coś takiego, ale przecież mały ma encefalopatię, matka go najwidoczniej upuściła ze stołu, uprzedzałam ją, i teraz dzieciak ma nerwy rozstrojone jak histeryczna baba). I choć roszczeniowa postawa dwojga młodych ludzi, którzy mimo dorosłego wieku nie potrafią stanąć na nogi i wciąż oczekują pomocy, drażni i wywołuje oburzenie, to nie mogłam pozbyć się wrażenia – zwłaszcza w drugiej części książki – że mur budują obie strony.

Codzienność przedstawiona przez Pietruszewską to, zgodnie z tytułem, noc. Jest ciemno, szaro, wszystko jakby przytłumione, a bohaterowie oddzieleni od siebie niewidzialnymi szybami, słyszą jedynie zniekształcone dźwięki i nie mają szansy na prawdziwy kontakt. To bieda, głód, ciasnota, walka o przetrwanie – każdego z osobna. Kolejna książka o braku porozumienia między pokoleniami: jego niemożliwości. Przygnębiająca, co dodatkowo potęgują realia ówczesnej Rosji – realia, które jeszcze do niedawna były także naszą rzeczywistością.

Moja ocena: 6/10.