Odzyskać życie

Sylvain Clément, Matka. Opowieść o cudzie

Wydawnictwo Promic

Sylvain Clément jest profesorem filozofii, mężem i ojcem trojga dzieci. Matka. Opowieść o cudzie to jego literacki debiut. Trzeba dodać, że debiut bardzo udany. To w zasadzie opowiadanie, może nawet przypowieść: zaledwie dziewięćdziesiąt niewielkich stron zadrukowanych sporą czcionką. Historia mogłaby się wydarzyć wszędzie – na tylej okładce czytamy: Nazywa się Paul i mieszka gdzieś na zapadłej wsi. Równie dobrze może to być małem iasteczko albo metropolia. Nieważne. Jest przełom XIX i XX wieku, ale gdyby nie dwie daty pojawiające się w tekście, mogłoby to być równie dobrze dzisiaj. Bohaterów jest tylko kilku, w tym dwóch noszących konkretne imiona – wszystko to czyni z tej opowieści historię bardzo uniwersalną.

Paul mieszka z ciężko chorą matką i opiekuje się nią, rankami pracując jako dekarz, a resztę dnia spędzając na pracach domowych i pielęgniarskich. Zostali sami, bo starszy brat dawno temu wyjechał z wioski w poszukiwaniu lepszego życia, wbrew woli rodziców, zostawiając ich samym sobie. Początkowo nie chcą go znać, z czasem jednak – gdy dostrzegają, jakim szacunkiem wśród sąsiadów cieszy się Antoine – idealizują go, pogrążając młodszego syna, bo jak wygrać z wyobrażeniem? Paula nikt nie pytał, co by chciał robić, wszystkie jego możliwości zostały przekreślone, gdy brat opuścił rodzinę: a kiedyś miał marzenia, zainteresowania, cieszył sie życiem. Teraz obydwoje żyją bardzo biednie, ale przede wszystkim nieszczęśliwie. Matka żywi do syna nieprawdopodobną nienawiść, obwinia go o wszystko, nieustannie rani: słowami, gestami, swoją pogardą i niechęcią. Paul w końcu nie wytrzymuje: stara się jak może, a każdego dnia zbiera nowe razy od tej, która powinna go bezwarunkowo kochać. Wściekły, zrozpaczony, obolały – ucieka przed siebie, byle dalej, byle się uwolnić.

Autor rewelacyjnie przedstawił emocje Paula, zwłaszcza w tym pierwszym okresie, sprzed ucieczki. Pokazuje wykrzywione relacje, okaleczone serca, w oszczędnych słowach buduje prawdopodobną historię i przekonujące postacie: starszego brata, który, nie znajdując zrozumienia i akceptacji, odcina się od przeszłości, zgorzkniałych rodziców traktujących dzieci jak swoją własność, wreszcie chłopaka, któremu wszystko zostało narzucone, który wiecznie krzywdzony, żyje w złości i żalu – słusznym, ale niszczącym bardziej jego niż innych. Mimo że historia opowiada o tytułowym cudzie, a więc po ludzku jest niepojęta i nieprawdopodobna, została naprawdę dobrze i dość szczegółowo przedstawiona: towarzyszymy głównemu bohaterowi na kolejnych etapach jego wewnętrznej przemiany i jesteśmy świadkami burzy emocji, jaka przez niego przechodzi. Clément nie idealizuje, pokazuje walkę, pokonywanie siebie, nie usuwa spod nóg wszystkich przeszkód – wydarzył się cud, ale życie pozostało życiem.

Narracja jest prowadzona dwutorowo, bieżące wydarzenia przeplatają się ze wspomnieniami. Jeśli będziemy czytać w słabym świetle, możne nam umknąć ciekawy szczegół: paragrafy dotyczące przeszłości są zapisane nieco jaśniejszą czcionką. Pierwszy raz spotkałam się z takim zabiegiem, nie wiem, czy to pomysł autora, w każdym razie czyta się to rewelacyjnie: od razu wiadomo, kiedy przenosimy się wstecz, wspomnienia wydają się bledsze – naprawdę świetne rozwiązanie.

Książka jest wzruszająca, pełna emocji, dająca nadzieję. Z jednej strony opowiada o tym, jak bardzo można złamać drugiego człowieka, jak można – choćby samymi słowami – zniszczyć mu życie, przekreślić szczęście. Z drugiej strony jednak pokazał, że szczęście i wolność nosimy w sobie i możemy je odnaleźć niezależnie od okoliczności, w jakich przyszło nam żyć. Tutaj, jak w baśni, dobro zwycieża, trud ma sens, a serce – nawet z kamienia – można skruszyć. Żadna rana nie jest zbyt głęboka, by nie można jej było zasklepić, a każde cierpienie można znieść, jeśli wcześniej odkryje się Cierpiącego Człowieka z krzyża.

Moja ocena: 8/10.

Za książkę bardzo dziękuję wydawnictwu Promic.