Na granicy światów

Edgar Allan Poe, Wybór opowiadań

Wydawnictwo Świat Książki

Stali czytelnicy mojego bloga z pewnością wiedzą, że horrory, opowieści o trupach i zagadki "kto zabił" to nie do końca mój ulubiony gatunek :) Są jednak tacy autorzy i takie książki, po które moim zdaniem warto sięgnąć niezależnie od czytelniczych upodobań – i do takich należy według mnie twórczość Edgara Allana Poe'a. Po raz pierwszy czytałam niektóre opowiadania na studiach i pamiętam, że bardzo mi się wtedy spodobały.

Edgar Allan Poe (1809-1849) jest jednym z najbardziej znanych przedstawicieli romantyzmu amerykańskiego. Miał niemały wpływ na rozwój współczesnego opowiadania jako autonomicznego gatunku literackiego, jako pierwszy napisał nowelę detektywistyczną i stworzył postać detektywa Dupina, którego następcę można upatrywać w Sherlocku Holmesie. Kojarzy się go przede wszystkim z opowiadaniami grozy, podczas gdy pisarza interesowała szeroko pojęta tematyka życia i śmierci oraz tego wszystkiego, co mieści się między nimi, możliwość poznania, tajniki ludzkiej duszy i niezbadane siły rządzące naszym postępowaniem, jak choćby skłonność do autodestrukcji – tematyka jest więc różnorodna, a nade wszystko uniwersalna i ponadczasowa.

Znajdziemy tu oczywiście upiorne opowieści, ale nacisk położony jest na psychologię postaci, ludzkie wnętrze, siły rządzące światem, a emocje Poe wywołuje zupełnie inaczej, niż tanie teksty z gatunku horroru. Nie leje się krew (w przesadnych ilościach), nie ma wampirów ani innych tego typu atrakcji, a najstraszniejsze okazują się niezbadane zakamarki ludzkiego umysłu: wyobraźnia człowieka to nie Carathis, nie można bezkarnie zapuszczać się w jej czeluście. Najczęściej spotykanym zagrożeniem jest tutaj śmierć w różnych odsłonach – nie wybiegamy więc zbyt daleko od naszych zwyczajnych lęków, choć tutaj trochę wyolbrzymionych, często za sprawą "nadwrażliwych narratorów", jak sami o sobie mówią. Czyni to teksty interesującymi nawet po dwustu latach od ich pierwszego wydania. Balansujemy w nich na pograniczu jawy i snu, znanego i tajemniczego, dotykalnego i ulotnego. Jednocześnie autor często stara się zostawić nam margines wiarygodności, możliwość racjonalnego wytłumaczenia przedstawianych zdarzeń – choćby psychiką opowiadającego i jego zakrzywionym odbiorem rzeczywistości.

Poe rewelacyjnie posługuje się krótką formą. Większość opowiadań to zaledwie parę stron tekstu, w których autor krótko przedstawia intrygę; rozwikłanie tajemnicy pojawia się zwykle w ostatnim akapicie, bez zbędnego komentarza. Nade wszystko zaś rewelacyjnie buduje atmosferę, specyficzną, mroczną, ale – o czym już wspominałam – nieociekającą krwią. Często czyni to niejako przy okazji, w przemyślany sposób opisując całkiem zwyczajne zdarzenia: Na jego [imienia] dźwięk z szarych zgliszcz pamięci podrywa się chmara wspomnień.

Bardzo żałuję, że nie miałam w domu innego wydania opowiadań, by porównać przynajmniej jedno z nich pod względem tłumaczenia. Nie mam wątpliwości, że język Poe'a jest piękny i niesamowity, nie jestem jednak przekonana, czy to tłumaczenie najlepiej oddało gotycko-romantyczny nastrój tekstów. Sławomir Studniarz zdecydował się na spore uwspółcześnienie, i choć zachował dawną składnię i wybierał odpowiednie słowa, to jednak świadomość czytania tak starego tekstu umyka, gdyż lektura przychodzi bardzo łatwo i naturalnie (co oczywiście dla wielu osób może być zaletą).

Bardzo duży minus dla wydawnictwa – francuskie, łacińskie i w ogóle obcojęzyczne fragmenty nie były w ogóle tłumaczone. Zaznaczam, że nie chodzi mi o utarte, powszechnie znane łacińskie zwroty: czasem to było motto, czasem zdanie w tekście... Jeśli już decydujemy się na współczesny język, to chyba kierujemy książkę do masowego odbiorcy – przecież koneserzy literatury będą czytać albo w oryginale, albo w tłumaczeniu zachowującym wszelkie cechy stylu pierwowzoru. A masowy odbiorca niekoniecznie zna francuski (ja na przykład uczyłam się angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego, szwedzkiego – a z francuskim mi nie po drodze), a już tym bardziej łacinę.

Opowiadania są interesujące, choć niektóre do siebie podobne i w większej dawce mogą w końcu zacząć nużyć; niemniej jednak chętnie czytałam jedno po drugim. Widać wyraźnie, że są wytworem epoki przesyconej fascynacją duchem, jednak dzisiaj nadal pozostają ciekawą lekturą. Muszę jednak przyznać, że żadne z opowiadań nie przyprawiło mnie o gęsią skórkę. Może jestem mało wrażliwa. Doceniam te teksty, czytałam z przyjemnością i zainteresowaniem, nie dostarczyły mi jednak takiej dawki emocji, na jaką liczyłam. Niemniej jednak polecam, warto się z nimi zapoznać.

Moja ocena: 6/10.

Za książkę dziękuję Agnieszce ze Świata Książki!