Piątkowe spotkania z poezją - Eureka!

Józef Baran (ur. 1947) jest stosunkowo dobrze znanym polskim poetą – zaskakuje informacja, że jego utwory były tłumaczone na kilkanaście języków, między innymi czeski, szwedzki czy hebrajski. Jest autorem bardzo wielu tomików, z których pierwszy ukazał się w 1974 roku. Ja trafiłam na jego twórczość przypadkiem i się zachwyciłam. Zaczęłam trochę od końca, bo kupiłam sobie zbiór Taniec z ziemią, a więc jeden z ostatnich, z 2006 roku.

Źródło zdjęcia.

Utwory pochodzą z lat 2001–2006, a więc poeta dobiega sześćdziesiątki. W tym czasie poważnie choruje i jego stan fizyczny w oczywisty sposób odbija się w wierszach; jedna z części zbioru to „Wiersze szpitalne”, a wśród nich refleksje z pobytu w szpitalu, wspomnienia o innych chorych, a także poetycki opis operacji. Z jednej strony przebija się w nich pesymizm i ogromne pragnienie życia, z drugiej – próby oswojenia sytuacji, choćby poprzez bagatelizowanie jej w warstwie leksykalnej (na przykład w tytule: Piosenka chemioterapeutyczna lub za pomocą formy: rymowanek) i przekonywania samego siebie, że

ostatecznie

można się jakoś przyzwyczaić

do nieistnienia

już raz nie byłeś

Z tego samego powodu większość wierszy mówi o przemijaniu, życiu i śmierci, świecie w wymiarze uniwersalnym, a nawet kosmicznym – tematy tyleż banalne, co istotne. Przy czym same utwory są poruszające i naprawdę ciekawe – zupełnie nie miałam wrażenia, że poeta – giermek błędnych słów – powtarza to, co mówiły już setki innych. Wiersze mają bardzo jednostkowy wymiar – mimo tych licznych uogólnień dotyczących (wszech)świata pozostają osobiste.

W obszernym zbiorze (200 stron!) znajdziemy także kilka wierszy religijnych. Poeta opowiada się za żywą, osobistą wiarą, przeciw skostniałym formułom i pustym rytuałom – i nic dziwnego, bo przecież tylko taka wiara może stanowić pociechę w cierpieniu. Czy rzeczywiście stanowi? Modlitwa pobrzmiewa jednak ironią:

Bóg zapłać Ci Panie Boże

i za tę czarę goryczy

dzięki niej uwolniłem się

od zaglądającej mi w oczy

nudy spełnienia

Poza tym mamy „zapiski” z podróży (na przykład cała część piąta - „Podróż”), obserwacje współczesności, kilka utworów poświęconych innym twórcom i kulturze (świetne wiersze Koncert, Nad malarstwem van Gogha i Cywilizacyjny troglodyta), dwa czy trzy o wnukach (Jaś – kropla kosmosu). Utwory są bardzo różnorodne i naprawdę łatwo znaleźć coś dla siebie.

Bardzo mi się podoba, jak Baran dobiera słowa i formułuje sądy o rzeczywistości:

jeśli się zbliżyć

słychać

gwarek rozmów

usiłujących oswoić swojskim gdakaniem

ten kawałek Kosmosu

Pisze prosto, ale zestawienia i metafory, jakie tworzy, działają na wyobraźnię i emocje. Część wierszy jest rymowana i te podobały mi się zdecydowanie mniej, ale i tak jest z czego wybierać.

Podsumowując: odkryłam poetę, którego wiersze do mnie przemawiają, widzenie świata przekonuje, język zachwyca. Bardzo jestem ciekawa jego wcześniejszych wierszy, tych z samego początku poetyckiej drogi i nieco późniejszych, z lat 90. Lubię śledzić poetyckie przemiany, dojrzewanie, szlifowanie światopoglądu, chyba nigdzie nie widoczne tak bardzo, jak w wierszach.

I jeszcze dwa słowa o samym zbiorze Taniec z ziemią. Chwyciłam go kiedyś w Matrasie, bo nie znałam poety, a książka kosztowała całe 5 zł. A w domu okazało się, że upolowałam wspaniały tom: pomijając już fakt, że wiersze wyjątkowo przypadły mi do gustu, zbiór jest przepięknie wydany. Poza wierszami znajdziemy w nim wspaniałe reprodukcje obrazów, których autorem jest Carlotta Bologna (1909-2001), Włoszka z pochodzenia, Polka z wyboru, jak czytamy na okładce. Przyjaźniła się z Józefem Baranem, malowała do ostatnich dni swego życia. Obrazy są bajkowe, klimatyczne, piękne; tworzą wokół wierszy niepowtarzalną atmosferę i wspaniale uzupełniają lekturę. Takie książki chce się mieć na półce, wracać do nich, zaglądać.

No i oczywiście na koniec jeszcze kilka wierszy. Tym razem z obrazami (obrazy nie należą do tych konkretnych utworów):

World Press Photo 2006

– te oczy

zagłodzonej matki

pełne głębokiej wymowy

ta rączka umierające dziecka

przypominająca do złudzenia

zwiędniętą dłoń staruszki

ile w tym prawdy

jaka celność wypowiedzi!

tragiczne piękno

klasyczna prostota! –

rozpływa się w zachwycie

nad fotografią laureata

wybraną spośród 80 tysięcy innych

przewodniczący jury

wstrząsające oczy

zagłodzona rączka

lotem błyskawicy

obiegają

ekrany

autor

zbiera

komplementy

i 10 000 euro

matka z dzieckiem

w ośrodku dla skrajnie niedożywionych

w afrykańskim Nigrze

powinni być z siebie dumni

(…)

***

***

(ks. Janowi Twardowskiemu)

wodospady

wodogrzmoty

powodzie słów potopy

przelewające się przez usta

zalewające ekrany

kazalnice ulice

prawdę

bądź poezjo

źródełkiem czystym

na uboczu

śpiewaj

pod łopianem

pieśń czystą

o nadziei

***

Jaskinia telewizorowa

ukąszeni przez komara ti-vi

pogrążają się całymi rodzinami

w śpiączce

przy stołach na tapczanach

tak jak siedzą tak jak jedzą

fosforyzując światem odbitym od ekranu –

ścian platońskiej jaskini

pół-głusi pół-niemi

zamknięci

obok siebie

na antypodach światów

Jeśli macie ochotę na więcej, możecie zajrzeć tu.

A tutaj strona poety, chyba nieaktualizowana od jakiegoś czasu, ale nadal stanowiąca kopalnię informacji. Tam też można poczytać wiersze i dokładniej poznać życiorys Barana.