Czeska proza

Bohumil Hrabal, Życie bez smokingu

Wydawnictwo Czuły barbarzyńca

Nie bardzo wiem, o co chodzi z czeskimi filmami. Oglądałam w życiu chyba trzy i wszystkie trzy bardzo mi się podobały – były mądre, ciepłe, klimatyczne i tchnęły jakimś takim naturalnym optymizmem, dobrocią... nie wiem, jak to ująć. Tak więc pod tym względem spotkania z sąsiadami zaliczam jak najbardziej na plus. Z twórczością literacką natomiast miałam na razie niewiele do czynienia i postanowiłam to nadrobić. Wybór dość oczywisty – padło na Hrabala, jedną z ikon czeskiej literatury.

Urodził się w 1914 roku w Brnie na Morawach. Był bardzo problematycznym uczniem, ale po powtórzeniu pierwszej i czwartej klasy udało mu się wreszcie ukończyć gimnazjum, a nawet rozpocząć studia prawnicze (i skończyć je jako doktor!). Czeski był jego zmorą, on sam był zmorą nauczycieli, i dopiero gdy miał 20 lat, nastąpił przełom – Hrabal odkrył dla siebie literaturę i zaczął pochłaniać klasyków. Niedługo potem zabrał się za pisanie.

Inspiracje do swoich opowiadań czerpał z własnego życia (tak było choćby w przypadku słynnych Pociągów pod specjalnym nadzorem czy Zbyt głośnej samotności), więcej nawet – jego życie i twórczość przenikały się nawzajem. Życie bez smokingu to wyraźnie autobiograficzne teksty, choć zachowują literacką formę. Pojawia się w nich stryj Pepin, który mieszkał z Hrabalami, oraz przyjaciel Bohumila, Vladimir; opowiadanie Życie bez smokingu to wspomnienie szkolnych perypetii pisarza; w ostatnim tekście, Dlaczego piszę?, autor dokładnie opisuje swoje literackie przebudzenie, wymienia ważnych dla siebie autorów, wyjawia, czym jest dla niego pisanie i jak kształtował się jego warsztat.

W zbiorze Hrabala odnalazłam dokładnie to, co urzekło mnie w czeskich filmach: ciepło, serdeczność, delikatną ironię, specyficzny klimat bliskości i pozytywnego podejścia do życia. Wszystko, o czym pisze autor, wydaje się dobrze znane, swojskie, sympatyczne. Niemałą rolę odgrywają tutaj powracające u czeskiego pisarza knajpy – miejsca spotkań ze znajomymi i nieznajomymi, miejsca rozmów i snucia opowieści. Z przymrużeniem oka i dystansem do świata. Bardzo podoba mi się, jak Hrabal potrafi dostrzec jakiś drobny aspekt całkiem zwyczajnej sytuacji i rozbudować go do rozmiarów niesamowitego przeżycia (tak było w tekście Urlop, gdzie przejażdżka wyciągiem krzesełkowym zmienia się w "erotyczną grę ludzkich spojrzeń"). Czasem rozkłada takie sytuacje na czynniki pierwsze i obudowuje quasi-filozoficzną refleksją, innym razem wręcz przeciwnie – mówi maksymalnie prosto i krótko. Język jest plastyczny i pełen metafor, a jednocześnie nie traci na komunikatywności: cały czas brzmi jak pogawędka z kumplem nad kuflem piwa. Męczyła mnie tylko jedna rzecz: długie (delikatnie mówiąc) zdania – ciągnące się przez stronę, dwie, trzy... pięć... Moje czytanie polega zwykle na wykradaniu rzeczywistości pojedynczych chwil i ciągłym odrywaniu się od lektury, a w tym przypadku było to prawie niemożliwe. Jeśli wszystkie teksty Hrabala tak wyglądają, to już wiem, że do książki mogę zasiadać tylko wieczorem, kiedy wokół jest już cisza i spokój. To był według mnie duży minus (zwłaszcza, że ostatnio czytałam trochę książek złożonych z potoków słów oddzielonych przecinkami i nie dość, że męczące, to już nawet mało oryginalne). Ale do czeskiej literatury jeszcze na pewno wrócę.

Moja ocena: 6/10 (za te długie zdania).

I pamiętajmy o Hrabalu, kiedy będziemy płakać nad tą dzisiejszą młodzieżą, która nic nie czyta!