"ODYSEJA" ODCZYTANA NA NOWO

Po świetnej Opowieści podręcznej miałam ochotę na kolejne spotkanie z Margaret Atwood, a na bibliotecznej półce stała akurat Penelopiada. Dopiero w domu, zabierając się już do czytania, zauważyłam, że książka ukazała się w intrygującej serii Mity Znaku (czy ta seria umarła?). Taka miła niespodzianka :)

Atwood przygląda się Penelopie, która na wieki została okrzyknięta wzorem cnót i ideałem kochającej żony. Próbuje zburzyć pomnik, oddając głos samej bohaterce: I czym się stałam, kiedy już rozpowszechniono wersję oficjalną? Pouczającym mitem. Batem na inne kobiety. (…) „Nie bierz ze mnie przykładu“, chcę ci wykrzyczeć do ucha – tak, tobie! Lecz gdy próbuję krzyczeć, pohukuję niczym sowa. (…) Nie umiem sprawić, żebyście mnie zrozumieli.

Czy legenda nie za bardzo ją wybieliła? Jak się czuła młoda kobieta na obcej wyspie, pozostawiona sama sobie na dwadzieścia lat? Czy w ogóle mogła sprostać oczekiwaniom, jakie inni mieli wobec niej?

Penelopa kanadyjskiej pisarki jest bardzo inteligentna, choć nie uważa tego za dar od bogów (mądrość jednak mężczyzna ceni w żonie wyłącznie na odległość. Z bliska zawsze pociąga go dobroć, jeżeli nie ma szans na coś bardziej kuszącego). Jest też dumna; świadczy o tym beztroski ton, którym opowiada o swoim dzieciństwie: kiedy to ojciec kazał ją wrzucić do rzeki, bo nie była chłopcem, kiedy piękna kuzynka Helena nieustannie jej dokuczała, kiedy matka-najada pluskała się radośnie w wodzie, zamiast zająć się córką. Dziewczyna marzy o tym, żeby uciec gdziekolwiek – choćby z Odysem, który jeszcze nie jest bohaterem i aparycją również nie powala – i ta zmiana okazuje się pierwszym dobrem, jakie ją w życiu spotyka. Wreszcie poznaje, co to kochać i – choć to po latach poddaje w wątpliwość – być kochaną. Ale Odys bardzo szybko musi wyjechać...

Penelopa opowiada z zaświatów. Narracja jest prześmiewcza, pełna dystansu, wisielczego humoru (całkiem na miejscu, wszak wszyscy zainteresowani nie żyją od trzech tysięcy lat), niekiedy zgryźliwości. Tekst jest usiany drobnymi babskimi złośliwostkami w stosunku do Heleny, gdyż ta najgłębiej zalazła Penelopie za skórę: wzór cnót okazuje się całkiem małostkowy i niewolny od zazdrości. Na pewno bohaterka nie jest kobietą cichą, potulną i beznadziejnie wzdychającą za statkami, których nie widać. 

Autorka rozprawia się też z mitem Odysa, nazywając go wprost (ustami ukochanej przyszłej małżonki) oszustem i złodziejem. Zanim wyruszył na wojnę, nie był ani specjalnie poważany, ani tym bardziej pożądany jako mąż. Związek Penelopy z królem kamienistej wyspy był po prostu wygodny (Tak oto przekazano mnie Odyseuszowi, niby porcję mięsa. Porcję mięsa, zważcie, w złotym opakowaniu. Coś w rodzaju pozłacanej kaszanki). Sława sprytnego manipulanta każe przy okazji podać w wątpliwość opowieści o zapierających dech w piersiach przygodach Odysa: faktycznie przechytrzył cyklopa, czy tylko po raz kolejny wszystkich wykiwał? Był uwięziony u Kirke czy z własnej woli spędził lata z nie tak czarodziejską towarzyszką?

Ale bardziej chyba jeszcze niż treść przykuwa uwagę forma Penelopiady (moją na pewno, bo forma mnie zawsze fascynuje). Rozdziały narracyjne przetkane są utworami inspirowanymi tragedią antyczną, choć zostały bardzo uwspółcześnione: pieśni chóru Atwood zastąpiła wyliczanką, szantą, piosenką podwórkową... Pojawia się też dramat, ballada, idylla, choć i one zostały sparodiowane:

Eurykleja

Dziecino droga! Biada ci! Niestety!

Powrócił pan! Już idzie tu, o rety!

Penelopa

O zgrozo, nianiu, zguba więc nas czeka -

Zdradzony mąż na sztuki mnie posieka!

Śpiewa chór służek. Genialne są te teksty! Śmieszne, a jednocześnie dramatyczne w swojej pozornej naiwności. Fantastycznie łączą tradycję ze współczesnym spojrzeniem na legendę. I odsłaniają inną prawdę. Inną niż ta, którą znamy z legendy, ale też inną niż ta, którą chce nam przekazać Penelopa. 

Krzywy uśmiech, kpina, z jaką Penelopa snuje swoją opowieść, sprawiają, że książkę czyta się bardzo przyjemnie (nawet kiedy przestaje się już robić śmiesznie), szybko i z zainteresowaniem

(choć wszyscy wiemy, jak się skończy). Jest odkrywcza, wciągająca i wspaniale skonstruowana. Zapada w pamięć. 

Dwanaście służek – najmłodszych, najpiękniejszych, najbardziej zaufanych – zamordowanych przez Odysa i Telemacha nie daje spokoju Penelopie. Nie dawało spokoju Margaret Atwood. Nie da spokoju czytelnikowi.

Tren utkany z kobiet, ciężki jak pamięć, lekki jak powietrze.

Dwanaście oskarżeń.

Nigdy cię nie opuścimy, nieodłączne jak twój cień, miękkie i nieustępliwe jak klej.

Śliczne służki w równym rządku.

Moja ocena: 8/10.

Margaret Atwood, Penelopiada

Wydawnictwo Znak, seria Mity

Znajdziesz mnie też na Facebooku