"Puste kieszenie, pusty żołądek, puste serce"

Agustin Gomez-Arcos, Anna Nie

Wydawnictwo Czytelnik

Zapisałam sobie ten tytuł przy okazji przeglądania "30 dni z książkami" na różnych blogach – wymieniła go bodajże Agnes. Przypadek sprawił, że w krótkim czasie przeczytałam dwie książki osadzone w Hiszpanii w podobnych realiach, obie smutne, obie pod pewnymi względami spokrewnione: ich styl budził na początku mój sprzeciw, Kościół w obydwu powieściach został przedstawiony bardzo negatywnie, no i ogólna atmosfera – też podobna. A jednocześnie te dwie książki są całkiem inne. Przypominała mi też trochę Anna Nie – Annę In w grobowcach świata: formułą tytułu, powtarzającymi się wyrażeniami, trochę mityczną atmosferą. Ta książka była jednak pierwsza, więc jeśli zachodzą tu jakieś zależności, oryginalna jest powieść Anna Nie.

Autor jest Hiszpanem z pochodzenia, ale mieszka w Paryżu i oryginał powieści również powstał po francusku. Gomez-Arcos debiutował w 1975 roku, a rok później, po wydaniu kolejnej powieści, został dostrzeżony przez krytykę jako "godny uwagi twórca młodego pokolenia". Anna Nie jest jego trzecią książką; ugruntowała ona pozycję pisarza w świecie literackim.

Główną bohaterką jest Anna Paücha, przerażająco samotna staruszka, której hiszpańska wojna domowa odebrała ukochanego męża i trzech synów: dwóch starszych zmarło, trzeci zaś został skazany na dożywocie na odległej, mitycznej Północy. Kobieta przez trzydzieści lat żyła dzień po dniu, co roku paląc list od Jezusa, najmłodszego syna, nie mogąc się pogodzić z jego wyrokiem i wciąż czekając na jego powrót. Inna rzeczywistość okazałaby się zbyt okrutna, więc nie uwierzyła w pierwszą wiadomość od syna i postanowiła wyglądać nadchodzącego małego: zawsze gotowa, z wysprzątanym domem, przygotowanym jedzeniem. Gdy jednak lata mijały, a Jezus zwlekał, Anna zamknęła drzwi nadmorskiej chatki i wybrała się w podróż przez kraj: zanieść synowi ulubioną słodką bułkę, którą skrzętnie chowa przez całą drogę, zobaczyć go raz jeszcze i umrzeć. W ten sposób stara (siedemdziesięciopięcioletnia), niepiśmienna, biedna kobieta wyrusza w pieszą wędrówkę na Północ. Nie może ustać, nie może się poddać, musi iść dalej mimo zdartych stóp, przejmującego głodu, osamotnienia. Ma cel.

Jak wspomniałam we wstępie, początkowo drażnił mnie trochę sposób pisania autora: momentami zbyt podniosły ton, z czasem pojawiające się przekleństwa, a nade wszystko – maniakalnie powtarzane zwroty-hasła, zawsze w tej samej formie, przede wszystkim: bułka z migdałami, nasycona oliwą i anyżkiem, mocno słodka (prawdziwe ciastko, myślała). Drażnił mnie do tego stopnia, że kilka razy poważnie się zastanawiałam, czy kontynuować lekturę. Mój tata często powtarzał, że głupiemu się robotę pokazuje od końca – i tym razem trochę cierpliwości, by zobaczyć końcowy efekt, faktycznie się opłaciło.

Pierwsze strony narrator opowiada bardzo spokojnie, pozornie obojętnie, jak ktoś stojący z boku; w którymś momencie, czytając kolejne zdanie, pomyślałam sobie: "Straszne", i dokładnie w tej samej chwili czytam: "Nic strasznego". Z czasem jednak coraz bardziej wchodzimy w świat emocji Anny, zupełnie zpaominamy o narratorze i nie sposób się wyrwać z tego pogrążonego w żałobie mikrokosmosu.

Gomez-Arcos rewelacyjnie przedstawił portret kobiety, która nie ma nic poza ostatnią nadzieją, ostatnim marzeniem. Kobiety niesamowicie silnej, prostej, naiwnej, ale niezłomnej, a nade wszystko: całą sobą kochającej i dla kochanego człowieka gotowej zrobić absolutnie wszystko. Dlatego Anna idzie w łachmanach, przełyka gorycz i upokorzenie, żywi się korzonkami, traci z oczu kolejnych towarzyszy, ale zaciska zęby, gryzie się w język i idzie dalej – bo miłości się nie wypowiada. Miłość się przeżywa. Anna uparta, Anna przenikliwa, Anna pokorna, Anna samotna – Anna o wielu twarzach. Anna Nie: niegodząca się na swój los, do końca walcząca o odrobinę godności, zawsze gotowa odmówić w imię tego, co skrywa najgłębiej w swoim sercu. Uginająca się, ale niedająca się złamać.

To naprawdę dobra powieść. Przygnębiająca, to prawda. Ale jednocześnie do bólu prawdziwa i bardzo silnie wciągająca czytelnika w swój świat. Co może czekać kobietę niemal oszalałą z rozpaczy, która ostatkiem sił brnie na spotkanie śmierci? Bo tutaj tylko śmierć jest nadzieją, i Anna wie to od początku. 

Jeśli nie lubicie smutnych książek, darujcie sobie. Ja lubię. One najdłużej zapadają mi w pamięć, najgłębiej coś we mnie poruszają. I moim zdaniem warto.

Na tym właśnie polega wojna. To po jej zakończeniu człowiek cierpi samotnie, gdy powraca do niego tylko cisza. A wy nazywacie to pokojem. To wasza sprawa.

Moja ocena: 8/10.