"Wygrzebałem tylko trochę kurzu“

Jan Wolkers, Powrót do Oegstgeest

Państwowy Instytut Wydawniczy, seria KIK

Po ostatniej (i pierwszej zarazem) przygodzie z literaturą holenderską nie myślałam, że tak prędko będę miała ochotę na powtórkę. Tak mnie jednak naszło i ściągnęłam z najwyższej półki Powrót do Oegstgeest jednego z podobno najwybitniejszych pisarzy holenderskich. Jan Wolkers (1925-2007) to intrygująca postać, z wykształcenia plastyk, w praktyce autor kilkunastu powieści – w większości autobiograficznych (!). Chyba miał bardzo ciekawe życie ;)

Narrator dorastał w rodzinie kalwińskiego sklepikarza. Jego dzieciństwo przypadło na lata kryzysu i wojny, w związku z czym z roku na rok chłopiec i jego liczne rodzeństwo żyli coraz biedniej. Ojciec był bardzo religijny, jednak religijny w suchy i surowy sposób, co położyło się cieniem na jego relacji z synem. Matka zajmuje we wspomnieniach bohatera mniej istotne miejsce, za to ważny jest także starszy brat, który ginie i za którego śmierć chłopiec (mężczyzna) się obwinia.

Od początku do końca powieść składa się z dwóch planów, które przeplatają się ze sobą: jeden rozdział to wspomnienie z dzieciństwa, kolejny – teraźniejszość i tytułowy powrót w rodzinne strony, zderzenie obrazów z przeszłości z tym, co przetrwało. I tak na zmianę.

Bohater wraca do rodzinnego domu, by zamknąć wreszcie pewien etap w swoim życiu i móc wyruszyć dalej. To w pewnym stopniu – nie może być inaczej – rozrachunek z przeszłością. Ale też ciepłe myśli, choć tych jest zdecydowanie mniej. I sentyment. Każdy sęk i każda plamka są mi znajome. Stada małych otworków po pinezkach, na których wisiały dawniej moje rysunki i reprodukcje. (…) Nachyliłem się, by popatrzeć, czy w szparach nie znajdę czegoś z dawnych lat. Koralika albo skrawka papieru. Wsunąłem w nie zapałkę, ale wygrzebałem tylko trochę kurzu. Nie zostało już nic godnego uwagi. Można iść.

Utkwiło mi w pamięci parę dobrych scen, świetnie ukazujących psychikę dziecka – do tego stopnia, że kazały mi się zatrzymać i przemyśleć to, czego dzięki bohaterowi byłam świadkiem. Wolkers bardzo ciekawie przedstawił też relacje: tę najważniejszą, narratora z ojcem, ale też z bratem, przyjaciółmi. To ogromny atut tej powieści i choćby dlatego nie żałuję poświęconego jej czasu. Podobał mi się też język, atmosfera – zwłaszcza na początku miałam wrażenie, że jest w tej opowieści coś tajemniczego i baśniowego, a jednocześnie nie opuszczało mnie to samo poczucie dziwności, które towarzyszyło lekturze Kobiety i jej sześciu braci śpiących.

Nie podobały mi się natomiast fragmenty typowo inicjacyjne – wspomnienia dziwnych doświadczeń seksualnych, dręczenie zwierząt jako sposób poznawania, radzenia sobie z emocjami i relacjami... Czy naprawdę tak musi wyglądać życie dorastającego chłopca? Sama nie wiem, czemu to miało służyć, było opowiedziane zbyt zwyczajnie, by szokować, pozostał tylko niesmak.

Nie byłam pewna, czy chcę pisać o tej książce, bo po raz kolejny mam mieszane odczucia i nie potrafię powiedzieć jednoznacznie: polecam czy nie? To ciekawa powieść, świetne i wiarygodne psychologicznie portrety, dobry styl, mój ulubiony nurt wspomnieniowy, przemyślana kompozycja. Za dużo tylko tych brutalnych scen, za dużo naturalizmu i „obalania i odrzucania tabu“, jak to nazywa autor okładkowej notki. Może lepiej będzie, jak niektóre tabu przynajmniej częściowo zostaną tabu...

Moja ocena: 6/10.