Społeczeństwo popaprańców

Joyce Carol Oates, Moja siostra, moja miłość. Intymna historia Skylera Rampike'a

Wydawnictwo Rebis

To moje drugie spotkanie ze znaną i docenianą amerykańską autorką; drugi obraz amerykańskiego społeczeństwa, tym razem współczesnego – jakże inny od przedstawionego w Córce grabarza. Nie tyle przygnębiający, co wstrząsający – chyba że niedowierzanie pozwoli nam nabrać dystansu i złagodzi lekturę. Bo to raczej karykatura niż portret. Tylko jakoś ciężko się śmiać.

Do napisania tej książki zainspirowało autorkę prawdziwe wydarzenie z końca XX wieku, jednak Oates zapewnia, że jest ona fikcją literacką i nie należy doszukiwać się powiązań. Całość osnuta jest wokół morderstwa siedmioletniej (narrator pisze: sześcioletniej, bo zmarła w przeddzień urodzin) dziewczynki, świetnie zapowiadającej się łyżwiarki – jeśli jednak ktoś się spodziewa kryminału czy trzymającej w napięciu powieści detektywistycznej, z pewnością się rozczaruje – kwestia "kto zabił" schodzi na dalszy plan, a cała historia morderstwa jest jedynie pretekstem do przedstawienia chorej rodziny, chorego miasteczka, chorych mediów i chorego społeczeństwa.

Przede wszystkim nie jest to zwykła powieść: nazwałabym to kolażem. Narratorem jest Skyler Rampike, starszy brat dziewczynki (miał dziewięć lat, gdy zginęła), który opowiada o swoim dzisiaj i – na przemian – cofa się do dzieciństwa. Poza względnie zwykłymi wspomnieniami bardzo ważną rolę w książce odgrywają przypisy, gdyż to właśnie tam „mieszka Skyler“. Do tego korespondencja, nieco osobne opowiadanie o pierwszej miłości narratora, definicje, „wycinki“ z prasy, wypunktowane listy – misz-masz informacyjny. I sporo uwag metapowieściowych, zwrotów do czytelnika i rozważań na temat samego pisania.

W całej książce nie ma ani jednego normalnego bohatera. Każdy ma mniejsze lub większe problemy psychiczne, jest dziwakiem, wyrzutkiem, dławi się niezaspokojonymi potrzebami i rozpaczliwie miota się w swojej klatce. Dotyczy to przede wszystkim rodziny Rampike'ów, ale także ich sąsiadów oraz późniejszych kolegów Skylera ze szkoły. Dzieciaki faszerują się tabletkami, udają dorosłych, prowadzą zupełnie nie-dziecięce rozmowy, walczą o przynależność do elitarnej Ligi Bluszczowej (Może teraz będą mnie bardziej kochali? Chociaż trochę?) i rzucają nazwami zaburzeń, które zostały u nich zdiagnozowane – obowiązkowo po kilka na głowę. Do tego zupełnie chora matka Skylera i niezbyt normalny ojciec: popaprani rodzice, którzy niszczą swoje dzieci. Rodzina patologiczna w pełnym tego słowa znaczeniu, choć nikt nie pije, nikt nie bije, i nawet przez większość czasu mieszkają razem. 

Nikt tu nie nawiązuje prawdziwych relacji, każdy jest wyobcowany, osobny. Nie trzeba być specjalnie podejrzliwym, by uznać taki obraz za przerysowany, pytanie tylko, jaką prawdę przedstawia to krzywe zwierciadło? Na powierzchni wszystko jest w porządku. Tylko czasem emocje wypływają spod skorupy sztucznych uśmiechów.

Oates świetnie wykreowała narratora i zarazem głównego bohatera, Skylera. Sprawnie zmienia perspektywę: przechodzi między postrzeganiem świata przez sześcio-, dziewięcio- i dziewiętnastolatka (Skyler opowiada jako dziewiętnastolatek); sposób mówienia chłopaka jest bardzo naturalny, trochę chaotyczny, niepozbawiony charakterystycznej dla nastolatków ironii i nadmiernego dystansu, rewelacyjnie oddający jego niepewność, kompleksy, emocje – to wszystko, kim jest. Naprawdę udany portret, i choć sama narracja może irytować (czy nastolatki nie są irytujące?), trzeba autorce oddać sprawiedliwość – opowieść jest wiarygodna.

To, co rzuca się w oczy najbardziej, to rozpaczliwa samotność wszystkich bohaterów. Za wszelką cenę – i na różne sposoby – próbują odnaleźć w świecie odrobinę akceptacji, poczuć się chcianym i kochanym. Bezskutecznie. Poznajemy kilku- i kilkunastolatków oraz dorosłych, którym w przeszłości też musiało zabraknąć ciepła i uwagi, skoro tak bardzo brakuje im teraz siły, pewności siebie, tak bardzo są zależni od opinii innych i tak strasznie ich potrzebują. Najbardziej rozdzierające serce są pod tym względem portrety dzieci – Skylera, który zawiódł pokładane w nim nadzieje, gdyż okazał się po prostu przeciętnym chłopcem, oraz Bliss, która nie może być sobą, ale jest gotowa na to poświęcenie, jeśli w zamian dostanie namiastkę miłości. Ta sześciolatka tuląca szmacianą lalkę, obawiająca się, że znów zawiodła mamusię, mimo bólu prosząca, żeby pozwolić jej dalej jeździć – bo wtedy ją kochają... to obraz, który na długo ze mną zostanie.

Mogłabym jeszcze sporo o tej książce powiedzieć. Bardzo ważnym tematem jest też "tabloidowe piekło", jakie pochłonęło rodzinę Rampike'ów; nie mogło również zabraknąć – a jakże – karykaturalnego obrazu chrześcijaństwa; jest jeszcze wiele innych spraw wartych uwagi. Dla mnie ta książka pozostanie przerażającym krzykiem o akceptację. I choć przyznaję, że środkowa część mi się dłużyła i miejscami wydawała nudnawa, to absolutnie nie żałuję poświęconego na nią czasu (a czytałam ponad tydzień). To nie jest jedna z tych powieści, o których zapomina się zaraz po zamknięciu albo które można podsumować w kilku akapitach.  Najlepiej przeczytajcie sami.

Moja ocena: 7/10.